وعده هایی که فقط گرانی به بار آورد نه رشد کیفیت

پس از هدفمندی یارانه گندم و آرد و نان دغدغه مردم در ازای خرید نان به قیمت جهانی افزایش کیفیت است موضوعی که در گام اول هدف دولت نبوده است.

در حالی هدفمندی یارانه نان از اول دیماه سال گذشته کلید خورده و در نیمه پایانی سناریوی دولت برای هدفمندی این کالای مهم و استراتژیک قرار دارد که به نظر می رسد اهداف دولت برای هدفمندی این کالای اساسی با اهداف مردم کوچه و بازار تفاوت دارد.
واقعی شدن قیمت نان، اصلاح قیمت ها، افزایش قیمت نان و یا هر عنوانی که بشود بر این مقوله گذاشت یک انتظار اساسی در ذهن مردم ایجاد کرده است که ظاهرا انتظارات مردم با اهداف دولت در یک مسیر قرار ندارد.
بزعم حمید علیخانی معاون وزیر بازرگانی و مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران که سیاستگذار اصلی بخش گندم و آرد و نان محسوب می شود دو هدف عمده هدفمندی یارانه آرد و نان اصلاح قیمت ها و صرفه جویی بوده است.
اما مردمی که در این شهر زندگی می کنند حرفهایی دارند برای مسئولان سیاستگذار. آنها می گویند اگر قیمت نان دو تا 4 برابر شده است حداقل باید کیفیت آن هم تغییری کرده باشد. در نگاه اول این انتظار مردم منطقی به نظر می رسد اما براستی اصلاح قیمت ها با این شکل توانسته نظر مردم را هم جلب کند؟ این سوالات باید پاسخ منطقی برای مردم از سوی مسئولین داشته باشد.
آنچه در این نوشتار هدف اصلی نگارنده است گفتگو با مردمی است که نان می خورند و البته نان می خرند. آنها حرفها دارند درباره آنچه می خرند و می خورند.
عبور از بافت داخلی شهر و گذر از کوچه ها و پس کوچه ها و یافتن نانوایی برای صحبت با مردم علیرغم کند و کاوی که هدفش در بالا ذکر شد نوع نگاهی دیگر به این شهر است که ما آن را پایتخت می نامیمش.
در میان این پرسه ها به یک واحد تولیدکننده نان بربری در غرب تهران می رسم. در انتهای صف می ایستم و تماشا می کنم مردمی را که برای یک لقمه نان در انتظار دست های شاطر هستند تا از دل آتش ترکیبی از آرد و آب و نمک را و البته مقداری بهبود دهنده (شما بخوانید خمیر مایه یا جوش شیرین) بیرون بکشد و در ازای مبلغی که استانداری مشخص کرده است نان داغ را به دست مردم بسپارد.
از خودم می پرسم کیفیت نان تا چه حد می تواند در تعداد نانی که مردم می خرند تاثیر گذار باشد؟ و یا قیمت در این شاخص چقدر موثر است؟ سوالم را بلند تر با مردی که جلوتر از من ایستاده است مطرح می کنم. می گوید: راستش را بخواهید اینجا نزدیک ترین نانوایی برای ماست و انتخاب دیگری نداریم تا مقایسه ای در کیفیت انجام دهیم اما حداقل کاری که می کنیم این است که نیاز همین وعده پیش رو را تهیه کنیم و نان بیشتری نخریم.
ادامه می دهد: افزایش قیمت نان در کیفیت آن تاثیری نداشته است و حتی می توانم بگویم که کیفیت کاهش هم پیدا کرده است. اما افزایش قیمت یه نتیجه ملموس داشته است و آن این است که دقیقا به اندازه نیاز نان می خریم نا بیشتر.
چرخی می زنم سوالم را برای فردی که پشت سر من ایستاده است تکرار می کنم، می گوید: چه می گویی؟ دلت خوش است ها. همین است که می بینی. ما مجبوریم همین را بخریم. با هر قیمتی که بدهند. نان نخوریم چه کنیم.
کمی با او ملایم تر حرف می زنم گویی توپش پر است. می گویم: وقتی دولت یارانه نان را به حساب شما ریخته است دیگر نباید در قیمت مشکلی داشته باشید بلکه قدرت انتخاب دارید. به من نگاه تندی می کند و با چشمکی که برایم می زند می گوید: ماموری؟ دولتی هستی؟ مثل اینکه با این یارانه خیلی بهت خوش می گذره.
خودم را جمع می کنم و بحث را به سمت نان سوق می دهم، می گویم: خوب اگر کیفیت نان اینجا خوب نیست سر آن خیابان نان فانتزی هست قیمتش هم خیلی با این نان فرق نمی کند جرا نان فانتزی نمی خرید؟ می گوید برادر من مگر می شود با نان فانتزی صبحانه خورد؟ نان فانتزی برای ساندویچ هست.
او که حرف می زند ذهنم متمرکز می شود بر اینکه براستی چقدر در نوع مصرف نان در کشور ما فرهنگ سازی شده است؟ چقدر برای مردم برنامه های آموزشی و تبلیغی ساخته شده تا بدانند چه تفاوتی در نان فانتزی و صنعتی و نان سنتی به لحاظ مواد نگهدارنده و نحوه پخت وجود دارد؟ چقدر بر سلیقه مصرف نان کار شده است.
نوبت من نزدیک می شود، با زبان آذری به شاطر خسته نباشی می گویم و می پرسم: کاسبی خوب است؟ هدفمندی خوب بوده؟ آهی می کشد می گوید: چند تا بدم؟ می گویم چند خیابان ان طرف تر نان بهتری می پزند.می گوید: خوب می خریدی چرا آمدی اینجا؟ گفتم چون به اینجا نزدیک تر بود. می گوید وقت مردم را نگیر چندتا؟ می گویم کنجدی داری؟ می گوید: 500 تومان.
یک نان کنجدی می خرم و شروع می کنم به محاسبه اینکه مگر کنجد کیلویی چند است که باید برای این چند دانه کنجد 125 تومان بیشتر بدهم. این سوال را خیلی از مردم در ذهنشان می پرسند. ولی این را می دانم که مردم حاضرند نان خوب بخرند پول خوب هم بدهند اما وقتی نان بی کیفیت را با پول خوب می خرند این نارضایتی در چشم های خواب آلوده صبح جمعه آنها پیداست.
در مسیر بازگشت از آن نانوایی و تکاپو برای یافتن نانوایی دیگر آن نان کنجدی داغ را به یک کارگران ساختمانی می دهم و عبور می کنم. چند خیابان آنطرف تر با پرس و جو میرسم به یک واحد تولید کننده نان سنگک. به دستهای مردی نگاه می کنم که خمیر شل سنگک را برمی دارد بر روی تخته ای سه گوش می ریزد با دستش صاف می کند و با چرخشی بر روی سنگ های داغ تنور پهن می کند. این سوال برایم پیش میاید که در این مراحل تولید ایا تمام موارد بهداشتی رعایت می شود؟ آیا در این خصوص نظارتی هم هست؟ این آیا ها را نمی توان اینجا مطرح کنم ولی می توانم بپرسم که آیا این نان 500 تومان می ارزد. پاسخم را زنی میانسال میدهد: پسرم چاره ای نداریم تازه این نانوایی بهتر از بقیه است. نان سنگک هم مقرون به صرفه تر از لوش است. ماندگاری بالاتری هم دارد.
مرد دیگری که صحبت را می شنود وارد بحث می شود. می گوید: نمی دانم چرا برای نانوا فرقی نمی کند که نان را چگونه بپزد. شاید فکر می کند هر طور بپزد خریدار دارد.
به او پاسخ می دهم البته. اما باید توجه داشته باشیم که وقتی برای گندم و نان قیمتگذاری می شود نانوا دیگر انگیزه ای برای بهتر پختن ندارد. او لزومی نمی بیند که هزینه تمام شده خود را بالاببرد برای اینکه شما راضی باشید.
می گوید: شما معتقدید باید قیمت تعیین نشود. می گویم تولید کننده نباید محدودیت در تولید داشته باشد. سرش را تکان می دهد. رویش را بر می گرداند.
ظاهرا کیفیت نان سنگک بهتر از سایر نانهاست و البته طالب خاص خودش را هم دارد. نباید از این موضوع غافل شد که به لحاظ سنتی تعداد نانوایی های لواش و بربری بیشتر از سنگک است که به نظر می رسد در این خصوص هم حساب کتاب خاصی وجود نداشته است.
وقتی همه این سوالات را روی میز حمید علیخانی می گذاریم. او حق می دهد. اما می گوید: در گام اول هدف اصلی ما از هدفمندی یارانه آرد و نان افزایش کیفیت نبوده است ما بدنبال اصلاح قیمت و صرفه جویی بوده ایم و معتقدیم با انجام این دو درنهایت به اصلاح ساختار می رسیم که همراه خود ارتقا کیفیت را دارد.
او می گوید: ساختار سی ساله تولید نان را نمی توان طی چند ماه اصلاح کرد. برای ارتقاء کیفیت نان سه مولفه مواد اولیه، مهارت کارگران و ماشین‌آلات پخت وجود دارد و ارتقاء کیفیت نان تنها در دست وزارت بازرگانی نیست بلکه نیازمند همکاری بین دستگاهی است.
علیخانی در پاسخ به سوال فارس در خصوص اینکه یکی از عوامل افزایش کیفیت نان حذف قیمت‌گذاری است تا واحدهای تولید‌کننده نان بتوانند از بهبود‌دهنده‌های مناسب برای ارتقاء کیفیت استفاده کنند و رقابت‌پذیری در بازار وجود داشته باشد اظهار داشت: ما فکر می‌کنیم که این پروسه باید در میان مدت اتفاق بیفتد و پیش‌بینی ما این است که بین 6 تا 9 ماهه آینده شاهد بازار رقابتی نان با حذف قیمت‌گذاری‌ها و آزاد‌شدن قیمت‌ها داشته باشیم.
افزایش کیفیت نان خواسته مردم است و چون مردم می خواهند این اتفاق باید بیفتد. اما نباید از مدیریت صحیح دولت در کنترل جو روانی و جلوگیری از بروز برخی ناهنجاری های اجتماعی در اصلاح قیمت نان غافل شد. اصلاح قیمت نان و صرفه جویی در این بخش از دستاوردهای بزرگ اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها است و درست انجام دادن این بخش توجیهی برای انجام ندادن بخش دیگر که ارتقای کیفیت است نیست.