زلزله‌های اخیر یقه پایتخت را هم می‌گیرد

* ستاد مدیریت بحران و هلال احمردر آمادگي كامل باشند

زلزله 2/5ریشتری تسوج در آذربایجان ‌شرقی، زلزله 5/7 ریشتری خاش و سراوان و زلزله 1/6 ریشتری بوشهر نشان می‌دهد که تمام ایران تحت فشار نیروهای زمین‌ساختی قرار دارد. به همین خاطر وقوع زلزله‌ای در تهران دور از تصور نیست. بهرام عکاشه، رییس دانشکده علوم پایه با اعلام این مطلب به بهار گفت: زلزله‌هایی که در چند روز اخیر در نقاط مختلف کشور به وقوع پیوسته است نشان می‌دهد که کشور زیر فشار نیروهای زمین‌ساختی است که در اثر حرکت شبه‌قاره هند به سمت شمال غرب، حرکت شبه‌جزیره عربستان به سمت شمال شرق و حرکت صفحه دریای عمان به سمت منطقه مکران (جنوب شرق ایران) به وجود آمده است؛ منطقه‌ای که در آن‌جا چابهار و جاسک قرار دارد و شمالی‌تر آن سراوان و خارک واقع شده و باز هم اندکی شمالی‌تر زاهدان و آتشفشان تفتان را داریم. عکاشه با اشاره به این‌که همه حوادثی که در 10روز اخیر شاهد آن بودیم، نشان می‌دهد که ایران تحت فشارهای زمین‌ساختی است، اظهار کرد: مطالعه تاریخ زلزله‌خیزی تهران نشان می‌دهد که زلزله تهران تاکنون 30 سال تاخیر داشته است، در نتیجه هر چقدر این تاخیر بیشتر باشد، انرژی بیشتری ذخیره می‌شود. زلزله‌های هریس، بوشهر و آذربایجان نشان می‌دهد که به احتمال زیاد فعالیت منطقه زیاد خواهد شد. به همین خاطر، ستاد مدیریت بحران کشور و هلال احمر باید این روزها در آمادگی کامل باشد. عکاشه در ادامه سخنانش با تاکید بر این‌که مسئولان هلال احمر و ستاد بحران تصور نکنند که زلزله خسته شده و دیگر به وقوع نمی‌پیوندد، گفت: زلزله از ‌میلیون‌ها سال پیش آغاز شده و تا ‌میلیون‌ها سال بعد نیز ادامه خواهد داشت. از این رو، مصلحت کشور بر این است که ستاد مدیریت بحران به‌ویژه در منطقه شرق تهران در آمادگی کامل باشد. او با پیش‌بینی این‌که یک زلزله 7ریشتری می‌تواند به تعطیلی کامل تهران برای چند سال منجر شود، گفت: زلزله تهران در عمق زیاد اتفاق نمی‌افتد. چون تهران حاصل چین‌خوردگی‌های البرز است و این مسئله باعث می‌شود که زلزله تهران درسطح به وقوع بپیوندد. اما اگر این زلزله در منطقه ری یا شرق تهران به وقوع بپیوندد شاهد یک فاجعه کامل به‌ویژه از نظر تعداد کشته‌شدگان خواهیم بود.
رییس دانشکده علوم پایه با اشاره به این‌که هر چقدر زلزله در عمق بیشتری رخ دهد خانه‌های بیشتری در امان خواهد بود، چون انرژی کمتری پراکنده می‌شود، گفت: اگر زلزله سراوان سطحی بود، می‌توانستیم شاهد جا‌به‌جایی 200 کیلومتر در زمین باشیم، ولی چون این زلزله در عمق خیلی زیاد رخ داد میزان خسارت‌های سطحی هم کم بود. عکاشه تصریح کرد: اما در تهران به خاطر چین‌خوردگی‌های البرز زلزله‌ها در عمق نخواهد بود. اگر بخواهیم نگاهی اجمالی به چین‌خوردگی‌های ایران داشته باشیم از شبه‌جزیره عربستان تا منطقه اندیمشک و اهواز مسطح است، سپس شاهد چین‌خوردگی تا منطقه خرم‌آباد خواهیم بود، پس از آن تا بروجرد چین‌خوردگی نداریم تا به دشت ورامین می‌رسیم، چین‌خوردگی‌ها از ورامین آغاز می‌شود تا به کوه دماوند می‌رسد و پشت این کوه هم که چالوس و دریای خزر است که آن‌جا هم مسطح است و البته چین‌خوردگی‌های خاص خودش را دارد. کوه‌های البرز استعداد وقوع زلزله تا مرز 8 ریشتر را دارند.
عکاشه گفت: بنابراین اگر زلزله‌ای با قدرت 5/7 ریشتر و در عمق پنج‌کیلومتری تهران به وقوع بپیوندد، این کلانشهر برای چندین سال تعطیل خواهد شد. چون نه گاز و برق و لوله‌کشی آب باقی می‌ماند و نه خیابانی، به همین خاطر حتی نیروهای امدادی از استان‌های همجوار مانند قم، قزوین، سمنان و دامغان توانایی ورود به شهر را نخواهند داشت. البته زلزله پهنه تهران می‌تواند تا کرج و هشتگرد را هم شامل شود. وی به پیش‌بینی وقوع زلزله تهران در طرحی اشاره کرد که حدود 10سال پیش با مشارکت شهرداری و کارشناسان ژاپنی تهیه شده است و گفت: در چارچوب یک طرح مشترک بین آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن و مرکز مطالعات زلزله و زیست‌محیطی تهران یک برنامه پژوهشی در رابطه با زلزله احتمالی تهران انجام و نتایج آن در سال 1380 منتشر شد. در گزارش مفصل این طرح در ارتباط با آسیب‌پذیری سازه‌ها، ساختمان‌های مسکونی، تاسیسات شهری، تلفات انسانی، مدیریت بحران شهری، طراحی سازه‌ای و... راهکارها و پیشنهادات از دیدگاه‌های متفاوت آورده شده‌اند.
به گفته عکاشه، ‌در ادامه این طرح بین آژانس ژاپنی فوق‌الذکر با مرکز مطالعات و مدیریت شهر تهران با بازبینی و جمع‌بندی نتایج گزارش اول به مولفه‌هایی از برنامه‌ریزی و طراحی شهری پرداخت و نتایج در سال 2004 منتشر شد. ماحصل این دو گزارش نشان می‌دهد که شهر تهران در صورت وقوع زلزله (در اثر فعال شدن گسل شمال تهران یا گسل‌های جنوب تهران) با شدت 8 تا 9 درجه مرکالی تخریب خواهد شد و تعداد تلفات و زخمی‌ها‌ میلیونی خواهد بود و شهر تهران تعطیل خواهد شد. در گزارش نهایی کاهش خطر سازمان مدیریت بحران که در سال 2010 منتشر شد، در مورد بازه زمانی 72ساعت پس از لحظه وقوع در مورد تخلیه زنده‌‌ماندگان همراه با نقشه‌هایی بحث شده است.
مدیر گروه ژئوفیزیک در ادامه سخنانش تصریح کرد: جمعیت زیاد و روند افزایشی جمعیت شهر تهران به جرات می‌توان گفت بحران زلزله را تشدید می‌کند و مشاهده می‌شود که افزایش و گسترش شهر عملا غیرقابل کنترل است. بافت و ساخت شهری به گونه‌ای است که در صورت وقوع زلزله بزرگ عملا امدادرسانی با روندی افزایشی، غیرقابل درمان و محال خواهد بود. اکنون این سوال مطرح است که انتقال پایتخت (یا بخش‌هایی از آن) بهترین راه‌حل است؟ مقوله‌ای که طی دو هفته گذشته بارها به طور جدی مطرح و رها شد. سوال اساسی در این است که آیا اصلا راهکار و روزنه‌ای برای تقلیل آسیب‌پذیری شهر تهران با توجه به بافت کنونی و حتی روند افزایشی عمودی ساخت‌وسازهای کنونی وجود دارد؟